Μια νέα ισορροπία για τη θεραπευτική καινοτομία, τώρα

Στην εποχή των εξατομικευμένων θεραπειών, της ψηφιακής υγείας και της τεχνητής νοημοσύνης, η πραγματική υπεραξία μετριέται σε ουσιαστική πρόσβαση, ταχύτητα και αξία.

Υπάρχουν στιγμές που η φαρμακευτική πολιτική μοιάζει να προχωρά με δύο ταχύτητες: από τη μία, η βούληση για πρόοδο, επενδύσεις και ανάπτυξη· από την άλλη, ένα σύστημα που εξακολουθεί να λειτουργεί με κανόνες ανισορροπίας. Για κάθε θερμή δήλωση υπέρ της καινοτομίας, υπάρχει μια ψυχρή πραγματικότητα αποεπένδυσης.

Η Ελλάδα έχει καταβάλει προσπάθειες τα τελευταία χρόνια: σε εξαγωγές, σε νέες παραγωγικές μονάδες, σε εθνικές δράσεις δημόσιας υγείας. Όλα αυτά είναι αναγκαία και καλοδεχούμενα. Όμως, η φαρμακευτική πολιτική του μέλλοντος δεν μπορεί να εξαντλείται στα ανωτέρω. Στην εποχή των εξατομικευμένων θεραπειών, της ψηφιακής υγείας και της τεχνητής νοημοσύνης, η πραγματική υπεραξία μετριέται σε ουσιαστική πρόσβαση, ταχύτητα και αξία.

Και εκεί, η χώρα δεν υστερεί απλώς, αλλά δυστυχώς χάνει τον βηματισμό της. Σύμφωνα με την τελευταία δημοσίευση του Wait Indicator της EFPIA, από τα 173 φάρμακα που εγκρίθηκαν στην Ευρώπη την περίοδο 2020–2023, μόλις 75 είναι διαθέσιμα στην Ελλάδα, (δηλαδή περίπου το 43%) εκ των οποίων μόνο το 25% αποζημιώνεται πλήρως. Συγκριτικά με τα έτη 2019-2022 και 2020-2023 η Ελλάδα είναι μία από τις τρεις χώρες με σημαντική μείωση της διαθεσιμότητας νέων θεραπειών.

Ο μέσος χρόνος διάθεσης από την Ευρωπαϊκή Άδεια έως την αποζημίωση ενός καινοτόμου φαρμάκου αγγίζει τις 654 ημέρες, δηλαδή απαιτούνται σχεδόν δύο χρόνια. Για κάθε μέρα που περνά όμως χωρίς λύση, υπάρχει ένας ασθενής που ζει με την προσμονή, χωρίς τη θεραπεία του. Για κάθε χαμένη θεραπεία, ένα σύστημα υγείας χάνει από τη φερεγγυότητά του. Και είμαστε πλέον σε ένα σημείο που δεν μπορούμε να κρυφτούμε πίσω από τους αριθμούς, όσο κι αν επιλέγουμε να κάνουμε επιμέρους συγκρίσεις. Πρέπει να επιλέξουμε, ανοιχτά, με ποιους θέλουμε να συγκρινόμαστε και σε ποια πλευρά της ιστορίας θέλουμε να ανήκουμε.

Ταυτόχρονα, η διαθεσιμότητα μέσω κατ’ εξαίρεση μηχανισμών, ονομαστικά αιτήματα μέσω ΙΦΕΤ, αιτήματα ΣΗΠ εκτός θετικού καταλόγου, αποφάσεις επιτροπών, συνιστούν διαχείριση εξαίρεσης. Γιατί πώς μπορεί να επενδύσει κάποιος με μακροπρόθεσμο ορίζοντα σε μια χώρα, όταν η πρόσβαση στην καινοτομία μετατρέπεται σε εξατομικευμένο “αίτημα”; Δεν είναι αυτό το σύστημα που αξίζει στον ασθενή. Δεν είναι αυτό το περιβάλλον που εμπνέει τον γιατρό. Και δεν είναι το πλαίσιο που δημιουργεί εμπιστοσύνη για το αύριο.

Παράλληλα, σε κάθε ορθολογικά οργανωμένο σύστημα υγείας, τα γενόσημα φάρμακα διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο: με υψηλή διείσδυση και χαμηλό κόστος, απελευθερώνουν πόρους που διοχετεύονται στη χρηματοδότηση της καινοτομίας. Έτσι λειτουργεί ο κύκλος της βιώσιμης φαρμακευτικής πολιτικής. Με ισορροπία, διαφάνεια και όφελος για όλους. Στην Ελλάδα, όμως, μια σειρά παρεμβάσεων προστατευτισμού υπέρ φθηνότερων σκευασμάτων διαρρηγνύει αυτή την ισορροπία. Επιβαρύνεται δυσανάλογα η καινοτομία, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η ήδη ανεπαρκής χρηματοδότηση και να πλήττεται ευθέως η πρόσβαση των ασθενών. Ιδιαίτερα βεβαίως, σε μια χώρα όπου ο πληθυσμός γηράσκει ραγδαία και οι πολίτες ζουν με όλο και περισσότερα χρόνια νοσήματα.

Οι επαγγελματίες υγείας χρειάζονται στα χέρια τους τα σύγχρονα, καινοτόμα εργαλεία της εποχής και οι ασθενείς αναμένουν θεραπείες που θα αλλάξουν την πορεία της νόσου ή θα τους προσφέρουν πολύτιμες ημέρες ζωής. Το ερώτημα δεν είναι αν αντέχει το σύστημα να περιμένει. Το ερώτημα είναι: ποιος έχει το θάρρος να αναλάβει την ευθύνη για κάθε καθυστέρηση.

Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η καινοτόμος φαρμακοβιομηχανία καλείται να στηρίζει ένα σύστημα που δεν προσφέρει ούτε σταθερότητα, ούτε βιωσιμότητα, ούτε προοπτική. Συνεισφέρει δυσανάλογα στο clawback, αναλαμβάνει διαχρονικά το βάρος της υποχρηματοδότησης, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει διεθνή προοπτική, ανταγωνιστικούς μισθούς, ευκαιρίες εξέλιξης, επενδύσεις σε ελληνικό και παγκόσμιο επίπεδο και κυρίως διατηρεί ανοικτούς τους διαύλους της καινοτομίας. Ένα τέτοιο μοντέλο δεν ενθαρρύνει την αξία, την εξαντλεί. Και τίποτα πολύτιμο δεν αντέχει στην εξάντληση.

Πρέπει να συγκροτηθεί ένα σταθερό και προβλέψιμο πλαίσιο βιωσιμότητας για το φάρμακο, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σήμερα και του αύριο. Όπως επίσης το Σύμφωνο Συνεργασίας μεταξύ Πολιτείας και Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων οφείλει να συνοδεύεται από σαφείς πόρους, δυναμική χρηματοδότηση και ρήτρες εφαρμογής. Σε ένα περιβάλλον αυξανόμενου διεθνούς ανταγωνισμού, σημασία έχει τι υποσχόμαστε και τι υλοποιούμε.

Ας μην περιοριζόμαστε μόνο σε φορείς, προϋπολογισμούς και τιμές. Ας μιλήσουμε για ανθρώπους, για σχέσεις εμπιστοσύνης και το δικαίωμα πρόσβασης. Η καινοτόμος φαρμακευτική βιομηχανία μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για το brain regain, δημιουργώντας θέσεις εργασίας για επιστήμονες υγείας, προσφέροντας προοπτικές και αναπτύσσοντας διεθνείς επιστημονικές συνεργασίες.

Έτσι, συμβάλλει στη δημιουργία ενός βιώσιμου οικοσυστήματος και ενδυναμώνει τη θέση της Ελλάδας στην παγκόσμια σκηνή της καινοτομίας. Η πολιτική για το φάρμακο λοιπόν είναι ζήτημα εθνικής ταυτότητας. Πρόκειται για το ερώτημα: σε ποια Ελλάδα θέλουμε να ζούμε και τι υγειονομική φροντίδα μας αξίζει.

Ήρθε η ώρα να γείρει η πλάστιγγα. Όχι από πίεση, αλλά από πολιτική ωριμότητα. Πρέπει να αποφασίσουμε τώρα τι σύστημα θέλουμε, τι πρόσβαση αξίζουν οι ασθενείς μας και τι οικονομία θέλουμε να χτίσουμε. Απαιτείται λοιπόν μία νέα ισορροπία για τη θεραπευτική καινοτομία τώρα, για να έχουμε το μέλλον που μας αξίζει.

Η χώρα που θα έχουμε σε δέκα χρόνια θα είναι το άθροισμα των αποφάσεων που παίρνουμε σήμερα. Και είναι στο χέρι μας να αποφασίσουμε αν θα αρκεστούμε στην Ευρώπη των εξαιρέσεων, που επαναπαύεται στον μέσο όρο, ακόμα κι όταν βρίσκεται από κάτω, ή αν θα ανήκουμε στην Ευρώπη της αξίας, της καινοτομίας, της διαφοροποίησης και της ηγεσίας.

Η κυρία Μπαρμπετάκη είναι πρόεδρος του PhARMA Innovation Forum Greece (PIF), πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος AbbVie, Ελλάδα, Κύπρος, Μάλτας.